Zasięg dialektów w południowo-wschodniej Polsce.
Gwara używana przez mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego. Gwara należy do dialektu małopolskiego. Najważniejszą cechą gwary było mazurzenie to jest nie wymawianie głosek cz, dż, rz, sz.
W gwarze zagłębiowskiej występuje też akcent krakowski - przedłużaniu ostatniej samogłoski w wyrazie.
Zwraca uwagę nietypowa odmiana wielu czasowników. Te czasowniki, które w bezokoliczniku kończą się na "-pać", np. "złapać", odmieniają się w Zagłębiu w pierwszej osobie z końcówką nie "-pie" ("złapię"), ale "-pe" ("złape"). Kilka przykładów:
ja złape (ja złapię) ja chlape (ja chlapię) ja kąpe (ja kąpię)
Przykłady innych od występujących w polszczyźnie powszechnej nazw zagłębiowskich:
spinacze - klamerki (śląski) - żabki (polski)
Z uwagi na przynależność do zaboru rosyjskiego pojawiają się rusycyzmy np. raniec (plecak)
Słownik prowincyjonalizmów Powiatu Będzińskiego o gwarze zagłębiowskiej[]
Będzin: bachnąć - zarzucić; baraszek - domek; bufle - kartofle; bzdury - kłamstwa; chędożyć - czyścić buty; ciepać - ciskać; cyganić - kłamać; djos - diabeł; hamrać - gryźć, targać; hurtać - xxx; jabka - kartofle; jagody - twarz, policzki; jankor - zmartwienie; kady - dokąd; kaj - gdzie; karyga - dziewczyna; kiecka - sukienka; kiesik - kiedyś; leberber - rewolwer; legać - kłaść się; merka - komar; nizinier - inżynier; pedzieć - powiedzieć; perki - kartofle; pieszczonek - pierścionek; sebłóczyć się - rozebrać się; śpik - sen; szmigust - śmigus; tyrpać - trącać (Tyrpnijmy sie kieliskami); zawdy - zawsze;
Czeladź, Grodzieć, Psary, Boleraus, Gródek, Łagisza, Wojkowice, Strzyżowice, Bobrowniki: bejcować - kłamać; chachar - człowiek niższego stanu (górnicy tak mówili np. o wieśniakach); ciućmok - brzydka dziewczyna; gibko - szybko; Jędra - skarbnik (Strzyżowice); k sobie - na lewo; sam - tu; skizić się - upić się; stajać - stawać; śwarny - ładny; tutk - tutaj; wyrko - łóżko.
Dąbrowa Górnicza: bachor - dziecko; bryle - okulary; derdelucha - wódka; ferdymanka - dziewczyna lubiąca stroić się; hapeć - pantofel; odeńć, raz ci padam, bo cie horne w pysk; porywacz - złodziej; przekabacić - przekonać kogoś do swoich racji; przodek - część wyrobiska(śląski: bant); pyskować - kłócić się; s kuli - z powodu; śleper - pomocnik górnika; (śląski: sznupać - tabakę zażywać); wiano - posag; wrypiać - wlepiać; zeblec - zdjąć odzież; żeniaty - żonaty;
Powiedzenia; Ona już pod hunorem - w ciąży; Kaczki ludzie pędzają - gdy widzą pijanych na ulicy; Żydów bije - gdy ktoś drzemiej kiwając się; Twoja dusa w trepach chodzi - gdy ktoś mówi niedorzecznie;
Źródła[]
- http://wikizaglebie.pl/wiki/Gwara_zagłębiowska
- J.S.Ziemba - Słownik prowincyjonalizmów Powiatu Będzińskiego